Þegar forkólfar fréttamiðla og stjórnmála úthrópa innlend fyrirtæki sem starfa í öðrum þjóðríkjum fyrir vafasama viðskiptahætti, gætu þeir óvart eða viljandi litið framhjá heimdraganum.
Í Evrópskri menningu skulu viðskiptahættir vera með ákveðnu sniði og við erum alin upp við að líta sjálfkrafa svo á að sé farið út fyrir þann ramma, sé spilling á ferðinni og allir vita að spilling er illska og mannvonska.
Spilling er hugtak sem menning allsstaðar notar til að skilgreina vafasama hætti og þá brot á siðferði. Þegar spilling er svo rótgróin að einstaklingar eða hópar taka ekki eftir henni, þá notum við orðið siðrof. Skilgreining spillingar er þó mismunandi eftir svæðum.
Þegar siðrof á sér stað hjá hóp, líður oft langur tími þar til raddir innan hópsins eða utan ná að skilgreina og skýra siðrofið svo að hópurinn skilji og taki sig á. Stundum kostar þetta átök og ekki bara í orðum. Einstaklingur sem er uppvís að spillingu eða glæp getur tekið leiðréttinguí formi áminningar eða refsingar og snúið frá villu sinni. Þegar hann verður uppvís að siðrofi gæti þurft að gera hann útlægan.
Menningin (saga hugsunar) er full af allskyns dæmum um hvernig hópar hafa fundið lausnir á þessu í gegnum aldirnar; Hvernig skal leiðrétta spillingu hóps eða einstaklings annars vegar og siðrof hóps eða einstaklings hins vegar.
Sagan sýnir að þegar siðrof festir rætur í heilum menningargeira getur verið útilokað að vinda ofan af því nema með endurræsingu. Mörg dæmi eru um þetta bæði innan sagnfræði sem byggist á skráðum heimildum og einnig í þoku menningarminnis sem birtist í mýtum og trúarsögnum.
Nú getur svo farið að fyrirtæki færi út kvíar og hefji starfsemi á öðrum menningarsvæðum og þó það fari að landslögum heima og erlendis, að sumir óskráðir hættir beinlínis geri því ófært að starfa þar nema það nýti aðferðir sem sumir myndu kalla spillingu heimafyrir.
Spilling við ákveðnar aðstæður getur með öðrum orðum verið framkvæmd án þess að hún byggist á siðrofi. Vel gæti verið að fyrirtækið viðhafi ýmsa starfshætti aðra sem bendi til þess að það sé siðað og vant að virðingu sinni. Sé horft framhjá teiknum um þetta, þá mætti spyrja sig hvort dæmendur gætu sjálfir verið sekir um spillingu og jafnvel siðrof?
Hugsum okkur ef fyrirtækið sem tekið er fyrir væri ekki einsdæmi um rekstur sem sækir út fyrir landsteinana og er með beinum eða óbeinum hætti snarað niður af forkólfum sem hugsanlega væru sjálfir sekir um hugarfars spillingu eða menningarlegt kæruleysi.
Sé þetta hugsanlegt, þá hlýtur slíkt að vera rekjanlegt en gæti krafist dýpri merkingarfræði en yfirborðsmennska, áróður og tilfinningasemi hópsálarfræðinnar ræður við.
Getur verið að síðasta áratuginn eða lengur, hafi kerfisbundið verið unnið að því að gera fyrirtækjum erfitt um útrás? Ýmist lagalega eða með áróðri? Getur verið að lagarammi og umfjöllunar tónn hafi verið slíkur að þeim sem sækir á erlend mið, sé gert svo erfitt fyrir að þau geti það ekki eða séu felld á hlaupum?
Tökum merkingarlegan vinkil: Íslenska stjórnarskráin er ekki Íslensk heldur Evrópsk. Hugmyndir sem hún er grundvölluð á, koma flestar erlendis frá. Hægt er að taka annan vinkil á það.
Íslenska stjórnarskráin er stjórnarskrá „Lýðveldisins Íslands frá 1944“ en ekki Þjóðveldisins né Kirkjuríkisins, og þessar fullyrðingar mætti hugmyndafræðilega útvíkka. Forseti Íslands er forseti Lýðveldisins frá 1944, sem er skilgreint félag en ekki sjálfkrafa þjóðarinnar eða landsins.
Þegar sumir forkólfar krefjast innsetningar á því sem oft er nefnt „Stjórnarskráin frá 2012“ þá er átt við „stjórnarskrárdrögin frá 2011“ sem aftur bendir til ákveðins trassaskapar í merkingu. Aftur vaknar spurningin; Hver er rótfesting siðrofs? Hvað ef plöggin frá ‘44 og ‘11 eru merkingarlega þau sömu?
Til eru fullyrðingar sem lýsa því yfir að Íslensku stjórnarskránni hafi aldrei verið framfylgt. Þessar fullyrðingar eru hvergi rökræddar og því er þeim ósvarað. Hér eru þrjár spurningar til að skýra mikilvægi þessa: Hvernig skilgreinir þú stjórnlagabrot? Hvar og hvernig kærir þú stjórnlagabrot? Hvernig á að refsa fyrir stjórnlagabrot?
Sá sem ekki getur svarað þessum þrem spurningum getur ekki fullyrt um hvort stjórnarskránni hefur verið fylgt eða ekki né hvort þörf sé á nýrri. Þeir sem skilgreindu Stjórnarskrána 1944 vissu af frumspekilegum atriðum sem hér eru gefin í skyn.
Þegar Lýðveldið frá 1944 var skikkað til að standa vörð um Kirkjuríkið og síðan til að standa vörð um aðrar heimssýnir, svöruðu þeir því sem hér er gefið í skyn. Þeir skikkuðu félagið sem við uppnefnum Þjóðríkið til að standa vörð um félagafrelsi (sem Lýðveldið virðir ekki) og sýndu skilning á hvað væri Ástand (e. State).
Þeir vissu að siðrof og spilling er ekki aðeins þegar farið er út fyrir lagaramma eða huglægt mat, heldur ef lagarammi hættir að grundvallast á agaðri frumspeki. Þetta vissu tveir deiluhópar árið 998 sem skilgreindu djúphyggna leið til að móta það í farveg, sem aftur birtist í stjórnarskránni frá 1944. Virði forseti Lýðveldisins ekki þá frumspeki, hvert er þá ástandið?
Athugasemd – eftirskrift
Orðið Ástand með stórum staf í fyrirsögn er hér tilvísun í Ríki samanber enska orðið State. Varanlegt ástand er tilvísun í enska hugtakið Eternal State.
Þessi grein var rituð 2. febrúar 2020. og send Morgunblaðinu sem góðfúslega birti hana 5. mars 2020 (með breyttri fyrirsögn).
